خودکشی یک پزشک در ایالت "کبک" کانادا به دلیل فشارهای روحی و روانی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، موجی از نگرانی را در سراسر جامعه پزشکی کانادا ایجاد کرده است.پایگاه خبری "global news" در این‌باره نوشت: اوایل ژانویه "کارینه دیون" 35 ساله، پزشک اورژانس در "گرانبی" کانادا بر اثر خودکشی جان خود را از دست داد؛ خانواده او استرس و فشارهای روحی و روانی ناشی از همه‌گیری کرونا را علت خودکشی وی بیان کردند.
"نهید دوسانی" پزشک فعال در یک مرکز اورژانس و فعال عدالت سلامت درباره خودکشی دیون گفت: مرگ او باعث شد تا مردم از فشار بی‌سابقه‌ای که کارکنان بهداشت در خط مقدم این بیماری همه جانبه تجربه می‌کنند، مطلع شوند.
او ادامه داد: در طول این همه‌گیری کارکنان بهداشتی ما در خط مقدم مبارزه با آن استرس روحی، خسارات، غم و اندوه و بار سنگینی را تجربه کرده‌اند که تحمل آن بسیار دشوار است.
بر اساس نظرسنجی اخیر "انجمن پزشکان اورژانس" کانادا (CAEP) و سازمان ملی نمایندگی پزشکان اورژانس در سراسر کانادا، میزان فرسودگی شغلی پزشکان مشغول در اورژانس حدود 86 درصد تخمین زده شده است.
حدود 14 درصد از افراد نظرسنجی شده بیان کردند که در طول خدمت خود در فوریت پزشکی، خودکشی را تصور می‌کردند و از این تعداد پزشکان تقریباً 6 درصد به طور فعال در سال گذشته اقدام به خودکشی کرده‌اند!
گناه خودکشی از نظر قرآن
خودکشی مصداق کشتن انسانی است که جانش محترم است و کسی حق کشتن او را ندارد حتی اگر این شخص خودش باشد. باید در نظر داشته باشیم که خداوند مالک تمام جهان از جمله جان انسان هاست و بدون اذن و اجازه او نمی توان چنین کاری انجام داد.
گناه خودکشی در قرآن
خداوند در قرآن درباره قتل انسانی که کشتن اش واجب نشده شدیدا تهدید کرده و وعده عذاب جاوید جهنم داده است. چنانچه در آیه ۳۰ سوره نسا می فرماید:
«وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ عُدْوَانًا وَ ظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا ۚ وَ کَانَ ذَٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا»
«و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم ساخت و این کار برای خدا آسان است.»
همچنین در آیه ۹۳ سوره نسا آمده است:
«وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا»
«و هر کس فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است»
در آیه ۳۲ سوره مائده می خوانیم:
«...مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا...»
«...هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته است...»
با توجه به متن این آیات در می یابیم که خودکشی گناه کبیره ای است که وعده عذاب دائم و شدید در مورد آن داده شده است. باید توجه داشته باشیم که خودکشی تنها گناهی است که بعد از آن هیچ گاه انسان فرصت توبه و پشیمانی از آن و بازگشت را نخواهد داشت.
گناه خودکشی در روایات
از پیامبر اسلام (ص) نقل است:
«میان انسانهای پیش از شما، مردی جراحتی برداشت و از شدت بی تابی کاردی برداشت و با آن دستش را قطع کرد و از شدت خونریزی مُرد؛ پس خداوند فرمود: بنده ام، در گرفتن جان خود بر من پیشی گرفت... هر آینه بهشت را بر او حرام کردم.»
همچنین در حدیث دیگری فرمودند:
«مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدیدَةٍ فَحَدیدَته فی یَده یُجاءُ بِها فی بَطْنِه فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها مُخَلّدا أبدا، و مَنْ شَرِبَ سَمّا وَ قَتَلَ نَفْسَهُ، فَسَمُّهُ فی یَدِهِ یَتَحَسّاهُ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها أبَدا، وَ مَنَ تَرَدّی مِنْ جَبَلٍ، فَقَتَلَ نَفْسَهُ فهو یَتردّی فی نار جهنّم خالدا فیها مُخلّدا أبَدا»
«کسی که به وسیله آهن خودکشی کند پس با آهن پاره ای به دست که قسمتی از آن به شکمش فرو رفته آورده می شود و وارد آتش جهنم می گردد و در آن به طور أبد و همیشگی خواهد سوخت و کسی که با خوردن سم خودکشی کند، پس سم در دست به آتش جهنم انداخته می شود و در آن به طور دائم خواهد سوخت و کسی که خود را با پرت کردن از کوه به قتل برساند، پس به آتش جهنم پرت می شود و در آن تا أبد خواهد ماند.»
از امام باقر (ع) روایت شده است:
«إنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلی بِکُلِّ بَلِیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ»
«همانا ممکن است مؤمن به هر بلایی مبتلا شود و به هر (نوع) مرگی بمیرد اما هیچ گاه خود را نمی‌کشد.»
امام صادق (ع) درباره گناه خودکشی می فرمایند:
«مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا»
«هر کسی که دانسته خودکشى کند پیوسته در دوزخ خواهد بود.»
چرا خودکشی گناه است ؟
خودکشی عدم ایمان و نا امید شدن از خدا، خودکشی به دلیل نداشتن ایمان، یاس و ناامیدی از خداوند است. یاس و ناامید شدن از رحمت خداوند یکی از بزرگترین گناهان است که گاه در رتبه کفر و شرک قرار می گیرد. در زندگی، انسان نباید هرگز از رحمت خداوند ناامید شده و در برابر مشکلات زندگی مانند بیماری ها و سختی های دیگر شکست خورده و ناامید شود و با فریب شیطان دست به خودکشی بزند. تنها راه رهایی از بن بست و مشکلات زندگی، امید و توکل به خدا، دعا، توبه و توسل است که موجب ممکن شدن همه ناممکن ها می شود و راه خروج را بر انسان باز می کند.
خودکشی، نافرمانی و سرپیچی از دستور خدا
خودکشی کردن به معنای نافرمانی و سرپیچی از دستور الهی است و کسی که دستور خدا را نادیده انگاشته و از آن سرپیچی کند مستحق عذاب است. هر آنچه در جهان هستی وجود دارد از آن خداست بنابراین در ملک الهی تنها با اجازه مالک می‌توان تصرف نمود. انسان بدون رضایت خداوند اجازه تصرف در جان خود و خودکشی و نابودی خود را ندارد، مانند آن است که انسانی را بدون علت بکشد. خداوند متعال، انسان را آفرید تا در دنیا زندگی کند و در سایه پیروی از فرامین الهی و راهنمایی های پیامبران خدا به کمال رسیده و به نعمت های جاویدان دست یابد.
رسول گرامی اسلام فرمود:«دنیا مزرعه و کشت گاه آخرت است».بنابراین فردی که خودکشی کرده و زندگی خود را نابود می کند، با از بین بردن زمینه زندگی در دنیا به مبارزه با تدبیر و حکمت الهی برمی خیزد زیر که خدا او را آفرید تا به طور طبیعی زندگی کند و به امر الهی (غیر از خودکشی) از دنیا برود. و او برخلاف این خواسته عمل نموده است.
خود کشی بی ارزش تلقی کردن انسان و انسانیت
فردی که خودکشی می کند مانند کسی که دیگری را کشته، انسان و انسانیت در نظر او بی ارزش شده است، به همین دلیل میان خودکشی یا کشتن دیگران تفاوتی وجود ندارد و مانند کسی که شخصی را به قتل می رساند، مستحق عقوبت و عذاب می‌گردد، انسانی که دست به خودکشی می زند هم مستحق عقوبت و عذاب الهی می‌گردد و این با عدالت خدا هیچگونه منافاتی ندارد.
گناه خودکشی در قرآن
خداوند در قرآن درباره قتل انسانی که کشتن اش واجب نشده شدیدا تهدید کرده و وعده عذاب جاوید جهنم داده است.
چنانچه در آیه 32 سوره مائده می خوانیم:
«...مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا...»
«...هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته است...»
با توجه به متن این آیات در می یابیم که خودکشی گناه کبیره ای است که وعده عذاب دائم و شدید در مورد آن داده شده است. باید توجه داشته باشیم که خودکشی تنها گناهی است که بعد از آن هیچ گاه انسان فرصت توبه و پشیمانی از آن و بازگشت را نخواهد داشت
همچنین در آیه 93 سوره نسا آمده است:
«وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا»
«و هر کس فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می ماند و خداوند بر او غضب می کند و او را از رحمتش دور می سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است»
و در آیه 30 سوره نسا می فرماید:
«وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ عُدْوَانًا وَ ظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا ۚ وَ کَانَ ذَٰلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرًا»
«و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم ساخت و این کار برای خدا آسان است.»
گناه خودکشی در روایات
از پیامبر اسلام (ص) نقل است:
«میان انسان های پیش از شما، مردی جراحتی برداشت و از شدت بی تابی کاردی برداشت و با آن دستش را قطع کرد و از شدت خونریزی مُرد؛ پس خداوند فرمود:بنده ام، در گرفتن جان خود بر من پیشی گرفت... هر آینه بهشت را بر او حرام کردم.»
همچنین در حدیث دیگری فرمودند:
«مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدیدَةٍ فَحَدیدَته فی یَده یُجاءُ بِها فی بَطْنِه فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها مُخَلّدا أبدا، و مَنْ شَرِبَ سَمّا وَ قَتَلَ نَفْسَهُ، فَسَمُّهُ فی یَدِهِ یَتَحَسّاهُ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها أبَدا، وَ مَنَ تَرَدّی مِنْ جَبَلٍ، فَقَتَلَ نَفْسَهُ فهو یَتردّی فی نار جهنّم خالدا فیها مُخلّدا أبَدا»
«کسی که به وسیله آهن خودکشی کند پس با آهن پاره ای به دست که قسمتی از آن به شکمش فرو رفته آورده می شود و وارد آتش جهنم می گردد و در آن به طور أبد و همیشگی خواهد سوخت و کسی که با خوردن سم خودکشی کند، پس سم در دست به آتش جهنم انداخته می شود و در آن به طور دائم خواهد سوخت و کسی که خود را با پرت کردن از کوه به قتل برساند، پس به آتش جهنم پرت می شود و در آن تا أبد خواهد ماند.»
امام صادق (ع) درباره گناه خودکشی می فرمایند:
«مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا»
«هر کسی که دانسته خودکشی کند پیوسته در دوزخ خواهد بود.»
از امام باقر (ع) روایت شده است:
«إنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلی بِکُلِّ بَلِیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ»
«همانا ممکن است مؤمن به هر بلایی مبتلا شود و به هر (نوع) مرگی بمیرد اما هیچ گاه خود را نمی کشد.»
آیا کسی که خودکشی می کند امید شفاعت برای او هست؟
خودکشی از مصادیق قتل نفس می باشد. لذا آنکه خودکشی می کند مانند کسی است که تمام مردم را از آدم تا روز قیامت کشته است. حال تصور کنید که انجام چنین گناه بزرگی ،امید به شفاعت تا چه اندازه خواهد بود.
امام صادق (ع) فرمودند:
« هر کس خود را عمداً بکشد، پس او در آتش جهنم تا ابد خواهد بود.» (وسایل الشیعه، ج 29، ص 24)
از امام باقر(ع) روایت شده است:
« ان المؤمن بتلی بکل بلیة و یموت بکل میتة الا انه لا یقتل نفسه ــــ همانا ممکن است مؤمن به هر بلایی مبتلا شود و به هر (نوع) مرگی بمیرد امّا هیچ گاه خود را نمی کشد.»
از این آیات و روایات می توان متوجه شد که فرد خودکشی کننده وارد بهشت نمی شود. لذا مورد شفاعت به معنای خاصّ کلمه واقع نخواهد شد. زیرا شفاعت در حقیقت ظهور اخروی ارتباط با شافع در دنیا است و آنکه در دنیا با اهل بیت (ع) ارتباط قلبی داشته باشد دست به خودکشی نمی زند.
آیا برای کسی که خودکشی نموده ، امید نجات از جهنّم نیست؟
در برخی روایات وارد شده شیعیانی که گناهان بزرگی چون قتل کرده اند، اگر چه شفاعت نمی شوند؛ امّا بعد از برهه ای عذاب، با اینکه از جهنم خلاص می شوند اما وارد بهشت نیز نمی گردند؛ بلکه بین بهشت و جهنّم اسکان داده می شوند جایگای که از نظر بهشتیان، جهنم است و از منظر اهل جهنم، بهشت است. لذا این گونه نیست که برخی اعتقادات و اعمال درست فرد خودکشی کننده بی پاسخ بماند.بلکه او حتماً پاداش آنها را خواهد گرفت ؛ لکن نه در بهشت ؛ بلکه در مادون آن.
از امام معصوم (ع) پرسیده شد که آیا مومنان جنّ به بهشت می روند ؛ فرمودند:
« قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ سُئِلَ الْعَالِمُ (ع) عَنْ مُؤْمِنِی الْجِنِّ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ لِلَّهِ حَظَائِرُ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَکُونُ فِیهَا مُؤْمِنُو الْجِنِّ وَ فُسَّاقُ الشِّیعَة. نه ؛ ولی برای خدا جایگاه هایی است بین بهشت و جهنّم که مومنان جنّ و فسّاق شیعیان در آن خواهند بود.»(بحار الأنوار ؛ج 60 ؛ص 291 )
پس امید نجات از جهنّم برای فرد خودکشی کننده وجود دارد ؛ و این را می توان درجه ای از شفاعت دانست ؛ لکن نه آن شفاعت خاصّ که شخص را بهشتی می کند. لذا اگر همین شخص که خودکشی نموده ، خودکشی نمی کرد ، امید بود که با شفاعت بهشتی شود.
علل خودکشی
در منابع دینی و تجربی علل و عوامل بسیاری در سطوح مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی، برای خودکشی مطرح شده است، برخی از این علت ها عبارت است از:
1. ضعف ایمان و اعتقاد دینی:
دلایلی مانند احساس پوچی، یأس و ناامیدی نسبت به آینده و بن بست فکری، بی صبری و مواردی این چنینی که ناشی از ضعف اعتقاد و نداشتن شناخت کافی از خداوند متعال و عدم شناخت جایگاه انسان و فلسفه آفرینش اوست. اگر کسی ایمان عمیق و اعتقاد لازم به خداوند داشته باشد و بداند که خدا جهان هستی و بخصوص انسان را که اشرف مخلوقات این عالم است، هدفمند و غایتمند آفریده، هیچ گاه احساس پوچی و ناامیدی در زندگی نمی کند همچنین اگر به قدرت مطلق خداوند ایمان داشته باشد و درک کند که همه چیز در برابر قدرت او ناتوان و هیچ است، در هنگام بروز مشکلات به خدا تکیه می کند، و با توکل به خداوند و دعا به درگاه او می تواند مشکلات را یکی پس از دیگری پشت سر بگذارد و موجبات آرامش روحی و قوت قلب و عزت نفس را فراهم سازد.
البته باید توجه داشت که انسان از فلسفه ناملایمات و مشکلات زندگی آگاه نیست زیرا علم او برای این کارها کم است به همین دلیل بسیاری از کارها که به نظر خوب است و موجب خوشحالی می شود اما همان کارها به ضرر او است یا بالعکس.
امیرالمومنین (ع) می فرمایند :خداوند کارها را مطابق مقتضای مصالح جاری می کند، نه بر طبق میل و رضایت انسان.
2. ضعف معنویت و اخلاق دینی:
بسیاری از عوامل خودکشی مانند:حسادت، کینه توزی، لجاجت، خشم و غضب، خیانت، غرور، زنا، شرابخواری، قماربازی، حب مقام، انتقام جویی، بارداری نامشروع، ازدواجهای اجباری و امثال این ها ناشی از ضعف معنویت و رعایت نکردن مسائل اخلاقی و دینی است. در فرهنگ اسلامی طبق بیان آیات و روایات تمام اعمال انسان بخصوص گناهان کبیره دارای آثار و پیامدهایی است، و به اصطلاح اثر وضعی دارد، به همین جهت در اسلام از انجام گناه و کارهای خلاف اخلاق به شدت نهی شده است.
3. عوارض طبیعی:
مشکلاتی مانند جنون و اختلالات روانی، ترس از کیفر، بیماریهای صعب العلاج، نقیصه هایی در ساختمان جمجمه، ضایعات قلبی و کبدی، صرع و... .
4. توجه بیش از حد به خواسته های حیوانی:
شهوت رانی افراطی و عشق بازی نامشروع، عشق به مال و ثروت (دنیاطلبی و دنیادوستی) و... از عوامل خودکشی می باشند.
آیات قرآن در رابطه با نکوهش خودکشی
خداوند متعال در آیه 29 سوره نساء در این باره فرموده است:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید اموال همدیگر را به ناروا مخورید مگر آن که داد و ستدی با تراضی یکدیگر از شما [انجام گرفته] باشد و خودتان را مکشید زیرا خدا همواره با شما مهربان است».
مرحوم علامه طباطبایی ، مفسر بزرگ قرآن در رابطه با این آیه شریفه فرموده است:عبارت
«إِن َّ اللَّه َ کَان َ بِکُم ْ رَحِیمًا» که به دنبال «وَلاَ تَقْتُلُوَّاْ أَنفُسَکُم » بیان شده ، بیان گر این مطلب است که خود را در مخاطره قتل نفس نیفکنده ، سبب و زمینه آن را فراهم نکنید».
برخی دیگر فرموده اند:
این قسمت از آیه شریف ؛ یعنی «إِن َّ اللَّه َ کَان َ بِکُم ْ رَحِیمًا» بدان معناست که خداوند مهربان ، نه تنها راضی نمی شود دیگری شما را به قتل برساند، بلکه به خود شما هم اجازه نمی دهد که با رضایت خود، خویشتن را به دست نابودی بسپارید.
افزون بر آیه شریف مزبور که به طور مستقیم از خودکشی جلوگیری کرده ، آن را حرام دانسته است، آیات دیگری وجود دارد که به طور کلی ، قتل نفس را حرام می دانند که به گونه ای غیر مستقیم شامل خودکشی می شود، چراکه در خودکشی هم بالاخره نفسی بدون هیچ مجوز شرعی به قتل می رسد که از جمله آیات مزبور می توان به آیه 93 سوره نساء و 32 سوره مائده اشاره کرد.
خداوند متعال در آیه 93 سوره نساء فرموده است:
«وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا؛ و هر کس عمداً مؤمنی را بکشد کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می گیرد و لعنتش می کند و عذابی بزرگ برایش آماده ساخته است».
همچنین در آیه 32 سوره مائده فرموده است:
«مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِکَ فِی الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ؛ از این روی بر فرزندان اسرائیل مقرر داشتیم که هر کس کسی را جز به قصاص قتل یا [به کیفر] فسادی در زمین بکشد چنان است که گویی همه مردم را کشته باشد و هر کس کسی را زنده بدارد چنان است که گویی تمام مردم را زنده داشته است و قطعاً پیامبران ما دلایل آشکار برای آنان آوردند [با این همه] پس از آن بسیاری از ایشان در زمین زیاده روی می کنند».
امام علی(ع) فرموده است:
«مؤمن ممکن است به هر نوع مرگی بمیرد، اما خودکشی نمی کند. پس کسی که بتواند خون خود را حفظ کند و با این وجود از قاتل خود جلوگیری نکند تا کشته شود، قاتل خود خواهد بود».
کسانی که خودکشی می کنندآیا از شفاعت ائمه اطهار و شهدا برخوردار می شوند؟
شرایطی را برای شفاعت شوندگان ذکر شده است که اگر کسی این صفات و شرایط را داشته باشد مورد شفاعت پیامبر و ائمه و سایر شفعاء قرار می گیرد که از جمله آن ها:
1. شرک نورزیدن به خدا است، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند:
اگر خدا بخواهد من شفاعت می کنم برای کسی که می میرد و ذره ای به خدا شرک نمی نورزد.
2. اقرار به شهادتین با اخلاص:
رسول الله می فرماید:شفاعت من برای کسی است که به (لا اله الا الله) شهادت دهد و مخلص باشد و قلبش زبانش را تصدیق کند و زبانش قلبش را.
3. دشمنی نداشتن با اهل بیت :
کسی که بغض و دشمنی اهل بیت را در دل داشته باشد به شفاعت نائل نمی شود.
4. داشتن ولاء و محبت و عهد اهل بیت عصمت و طهارت.
آن چه از موارد فوق که در حقیقت شرایط ایمان است استفاده می شود، این است که کسی که با ایمان از دنیا برود به این معنا که تصدیق و اقرار قلبی به باورهای دینی داشته باشد، و منکر آنها نباشد این ایمان در دنیا و آخرت برای او نتایجی را به دنبال خواهد داشت، در دنیا مال و جان و آبروی او محترم است، لذا کسی که به ظاهر و زبان اقرار به ایمان کرده باشد و انکار دین نکرده باشد تمام احکام مسلمانان بر او بار خواهد شد، حتی اگر خودکشی کرده باشد و در آخرت اگر با ایمان مرده باشد و لو گنهکار باشد, امکان شفاعت شافعان برای او وجود خواهد داشت. چرا که ممکن است مؤمن دارای لغزش و گناه باشد ولی از ایمان خارج نشده باشد و به کفر و شرک نرسیده باشد و صفات و شرایط شفاعت شوندگان را داشته باشد.
البته روشن است که ایمان برای کسی تا قیامت باقی خواهد ماند که ایمان را تا لحظه مردن حفظ کند و با ایمان از دنیا برود، می تواند امید به شفاعت هم داشته باشد. و چه بسا افرادی بوده اند که ظاهراً مومن بودند امّا در آخرین لحظات مرگ منکر آن شده اند.
