مبتلایان دیابت چگونه ورزش کنند؟

برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ این امکان وجود دارد که در رقابت‌ها و تمرینات ورزشی در رده‌های بالا شرکت کنند و الگوی بسیاری از بیماران جوان مبتلا به دیابت باشند.

ورزش فواید سلامتی و اجتماعی متعددی دارد و باید به همه بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ توصیه شود. با این حال، مدیریت گلوکز خون در هنگام و پس از ورزش در این بیماران به دلیل افزایش خطر هیپوگلیسمی یا هیپرگلیسمی ناشی از ورزش، چالش برانگیز است.

مدیریت گلوکز خون در ورزشکاران مبتلا به دیابت مستلزم درک فیزیولوژی هموستاز گلوکز در حین و بعد از ورزش توسط پزشک و خود بیمار است. عوامل متعددی بر کنترل قند خون در هنگام ورزش در بیماران مبتلا به دیابت تأثیر می گذارد که از جمله آن می توان به شیوه مصرف انسولین، میزان انسولین در گردش خون، محل تزریق انسولین، سطح گلوکز خون قبل از ورزش، ترکیب وعده غذایی قبل از ورزش و مدت و شدت ورزش اشاره کرد.

در طول تمرین هوازی، جذب گلوکز عضلانی از طریق مکانیسم‌های مستقل از انسولین تا پنج برابر افزایش می‌یابد. در مقایسه با ورزش های هوازی، ورزش مقاومتی با خطر کمتری در کاهش اولیه گلوکز خون در حین ورزش و ریسک بیشتر کاهش گلوکز خون در بلند مدت در طول دوره ریکاوری همراه است.

هیپرگلیسمی پس از ورزش را می توان پس از تمرینات هوازی و بی هوازی با شدت های بالا مشاهده کرد که عمدتا توسط هورمون های ضد تنظیمی ایجاد می شود.

بر اساس این مطلب که از سوی محمد حسبی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهیه شده و توسط فدراسیون پزشکی ورزشی در اختیار ایسنا قرار گرفته آمده است: تشخیص دیابت نوع ۱ نباید بیماران را از انجام هر سطحی از فعالیت از جمله ورزش های حرفه ای رقابتی باز دارد. با این حال، بسیاری از بیماران از ترس هیپوگلیسمی ورزش نمی کنند.

رویکردهای متفاوتی برای جلوگیری یا محدود کردن هیپوگلیسمی به کار می‌رود که از جمله آن افزایش مصرف کربوهیدرات قبل از ورزش، کاهش انسولین پایه، کاهش انسولین بولوس برای وعده غذایی قبل از ورزش و قطع انسولین پایه برای بیماران تحت تزریق مداوم انسولین زیر جلدی، است.

ورزشکاران مبتلا به دیابت باید همیشه سطح گلوکز خون قبل از ورزش خود را بررسی کنند و سطح هدف بین ۱۲۰ تا ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد. اگر گلوکز خون قبل از ورزش بین ۹۰ تا ۱۴۹ میلی گرم در دسی لیتر باشد، مصرف نیم تا یک گرم بر کیلوگرم در ساعت کربوهیدرات در شروع ورزش، توصیه می شود.

کالج آمریکایی پزشکی ورزشی نیازهای کلی انرژی را برای ورزشکاران رقابتی بدین ترتیب توصیه می کند:

۱- مصرف کربوهیدرات معادل ۳ تا ۱۰ گرم در کیلوگرم در روز (تا ۱۲ گرم در کیلوگرم در روز برای فعالیت های شدید و طولانی مدت)

۲- مصرف پروتئین معادل ۱.۲ تا ۲ گرم در کیلوگرم در روز برای ورزشکاران استقامتی و قدرتی

۳- مصرف چربی معادل ۲۰ تا ۳۵ درصد کل انرژی دریافتی

مصرف ۲۰ درصد یا کمتر انرژی ناشی از سوخت وساز چربی ها برای عملکرد مفید نیست. در یک رژیم چند نوبته تزریق انسولین در روز، انسولین طولانی اثر یک یا دو بار در روز برای کنترل پایه و انسولین کوتاه اثر قبل از غذا به عنوان جبران کربوهیدرات های مصرف شده تجویز می شود.

برای بیمارانی که از چنین رژیمی استفاده می‌کنند، تنظیم انسولین بولوس وعده‌های غذایی باید برای ورزش انجام شده در عرض ۳ ساعت پس از مصرف وعده غذایی در نظر گرفته شود تا از هیپوگلیسمی پیشگیری شود.

برای ورزش با شدت کم که به مدت ۳۰ دقیقه انجام، کاهش ۲۵ درصدی دوز انسولین سریع قبل از غذا توصیه می شود. برای فعالیت‌های با شدت کم به مدت ۶۰ دقیقه و برای تمرین با شدت متوسط که به مدت ۳۰ دقیقه انجام می شود، کاهش ۵۰ درصدی دوز انسولین سریع قبل از غذا توصیه می شود و پیش از انجام تمرین با شدت بالا به مدت ۳۰ دقیقه باید از کاهش ۷۵ درصدی دوز انسولین سریع قبل از غذا استفاده کرد؛ همچنین کاهش دوز پایه انسولین تا ۲۰ درصد نیز ممکن است قبل از یک تورنمنت یا ورزش بسیار سنگین برای جلوگیری از هیپوگلیسمی لازم باشد.

خواص خوراکی های هفت سین

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت خوزستان، خواص اقلام غذایی مورد استفاده در هفت سین را تشریح کرد.

مهنوش صاحبدل در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به خواص اقلام غذایی هفت سین اظهار کرد: هفت سین با داشتن مواد غذایی مقوی با ریشه‌های گیاهی، یک سفره سالم از مواد خوراکی ایرانی است.

سیب

وی افزود:سیب میوه خوش عطر و طعم و حاوی مقدار زیادی پتاسیم، سدیم، کلسیم و فسفر و مقادیر زیادی ویتامین آ و ب است که عملکرد روده‌ها را بهبود می‌بخشد. پکتین موجود در سیب نیز با افزایش میزان مدفوع و ادرار، به درمان یبوست و اسهال کمک می‌کند و معمولا سلامت روده را بهبود می‌بخشد.

وی افزود: سیب کلسترول را نیز کاهش می‌دهد و موجب کاهش کلسترول بد خون (LDL)  نیز می‌شود. سیب خطر سرطان را کاهش می‌دهد و علاوه بر این به دلیل وجود ترکیبات آنتی اکسیدان، مصرف این میوه فرآیند پیری را به تاخیر می‌اندازد.

سنجد

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت خوزستان گفت: سنجد نیز یکی از اقلامی است که در سفره هفت سین استفاده می‌شود و دارای خواص درمانی و تغذیه‌ای بی‌شماری است؛ این میوه سرشار از ویتامین C و E و رنگدانه کاروتن است که همه این ویتامین‌ها خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی دارند.

صاحبدل با بیان اینکه ترکیبات فلاونوئیدی موجود در سنجد خاصیت ضدالتهابی دارند، گفت: سنجد خاصیت قابض دارد و در افراد مبتلا به یبوست مضر است. با این حال، فلاونوئیدهای موجود در سنجد به شل کردن عضلات کمک می‌کنند از این‌رو، مصرف سنجد برای افرادی که از دردهای عضلانی و مفصلی رنج می‌برند، مفید است.

وی گفت: سنجد حاوی مقادیر قابل توجهی کلسیم است و به همین دلیل در پیشگیری از پوکی استخوان و نرمی استخوان بسیار مفید است.

سماق

صاحبدل عنوان کرد: سماق نیز از سین‌های سفره هفت‌سین است؛ سماق منبع خوبی از ویتامین C و A ، کلسیم، منیزیم و پتاسیم است. به دلیل وجود اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک و اسید مالیک، سماق ترش است و به دلیل وجود تانن، طعم گس دارد.

 وی گفت: سماق خاصیت آنتی اکسیدانی دارد بنابراین از بروز سرطان‌ها جلوگیری می‌کند. سماق برای درمان بیماران دیابتی، درمان بیماری‌های روماتیسمی و نقرس نیز بسیار موثر است، خون را تصفیه می‌کند و مواد زائد خون مانند اوره را دفع می‌کند. همچنین در پیشگیری از بیماری تصلب شرایین (آترواسکلروز) موثر است.

سیر

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: سیر نیز سرشار از فولیک اسید، ویتامین C، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و مقدار کمی روی و ویتامین‌های ب۱، ب۲ و ب۳ است؛ سیر حاوی ترکیب آلیسین است که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و فشار سیستولی و دیاستولی خون را کاهش می‌دهد.

صاحبدل با بیان اینکه سیر آثار ضد سرطان و آنتی اکسیدانی دارد، عنوان کرد: سیر جلوی تجمع پلاکتی را می‌گیرد و در بیماری‌های آتروسکلروز نقش پیشگیری کننده و احتمالا درمانی دارد.

سرکه

وی بیان کرد: سرکه نیز از جمله فرآورده‌های طبیعی است که مصرف خوراکی و دارویی دارد و این روزها بیشترین کاربرد را در تهیه انواع ترشی‌ها دارد و سرشار از ویتامین‌ها و املاح معدنی است.

وی افزود: سرکه سیب از جمله انواع سرکه است که به دلیل داشتن پتاسیم در سلامت قلب و کاهش فشارخون و در کاهش LDL و افزایش HDL موثر است.

صاحبدل افزود: سرکه دارای ترکیبات آنتی اکسیدان است و موجب تقویت سیستم ایمنی می‌شود. سرکه در پیشگیری از دیابت و در افزایش جذب کلسیم و پیشگیری از پوکی استخوان نیز موثر است.

سمنو، سبزه گندم

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت خوزستان گفت: سمنو ارزش غذایی بسیاری دارد؛ جوانه گندم که عنصر اصلی تشکیل دهنده آن است حاوی ویتامین‌های B و E، پروتئین، مواد معدنی و فیبر است.

وی افزود: زمانی که گندم جوانه می‌زند، علاوه بر این که تمام این مواد را به طور کامل حفظ می‌کند، در جریان جوانه زدن تغییرات شگفت‌آوری در آن به وجود می‌آید که موجب می‌شود ویتامین‌ها و مواد معدنی گندم به مقدار زیادی افزایش یابد.

وی ادامه داد: سلنیم و منیزیم موجود در جوانه گندم در جلوگیری از انواع سرطان و به خصوص فیبر موجود در آن در پیشگیری از بروز سرطان کولون موثر است. مصرف این فرآورده به دلیل دارا بودن کلسیم و پتاسیم به افراد سالمند و کسانی که دچار پوکی استخوان هستند، توصیه می‌شود.

صاحبدل گفت: فسفر قابل توجه موجود در سمنو نیز برای کودکان از نظر رشد مغزی و برای زنان باردار و شیرده بسیار مفید است. آهن موجود در آن نیز برای خون‌سازی بدن مطلوب است و مصرف مقدار متعادل آن برای زنان در شیردهی و قاعدگی توصیه می‌شود.

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: اسید فولیک موجود در سمنو به همراه ویتامین‌های گروه "ب" آن عامل دیگری برای خون‌سازی و تنظیم هورمون‌ها به شمار می‌رود و می‌تواند در رفع خستگی و ایجاد آرامش اعصاب و روان تأثیر داشته باشد.

وی افزود: سمنو به دلیل داشتن کربوهیدارت و در مواردی افزوده شدن شکر نباید به میزان زیاد توسط  افراد دیابتی مصرف شود.