مسئولیت اجتماعی؛ اقدامی فراتر از سود و منفعت

اگر شرکت یا شخصی در نظر دارد اقداماتی انجام دهد که می‌توانند به محیط‌زیست یا جامعه آسیب وارد کنند، از نظر اجتماعی غیرمسئولانه تلقی می‌شود. طبق این مفهوم، مدیران باید تصمیماتی بگیرند که نه‌تنها سود سازمان را به حداکثر برسانند، بلکه از منافع جامعه و اجتماع، به عنوان یک کل، محافظت کنند.

مسئولیت اجتماعی و اصول اخلاقی

اصول اخلاقی به مجموعه‌ای از اصول اشاره دارد که بر رفتار یک شرکت یا شخص حاکم است. سازمان‌ها باید اصول اخلاقی را در اقدامات روزمره‌ی خود، به‌ویژه تصمیم گیری هایی که دیگران یا محیط را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، رعایت کنند. قوانین مسئولیت اجتماعی و رفتار اخلاقی باید در داخل سازمان و هم‌چنین هنگام تعامل با دیگران در خارج از شرکت اِعمال شوند. تا زمانی که یک سازمان استانداردهای اخلاقی قوی خود را حفظ و اصول مسئولیت اجتماعی را رعایت کند، کارکنان و محیط‌ با میزان سودآوری به یک اندازه اهمیت دارند و بر یکدیگر ترجیح داده نمی‌شوند. با این حال، اگر شرکت استانداردهای اخلاقی خود را نادیده بگیرد و اقداماتی را انجام دهد که از نظر اجتماعی غیرمسئولانه باشند، مانند بی‌توجهی به مقررات زیست‌محیطی برای افزایش سودآوری، اغلب دخالت دولت ضروری است.

به نظر «مک ویلیامز و دیگران»، مسئولیت اجتماعی شرکت به آن دسته از اقدام‌های شرکت‌ها اشاره دارد که فراتر از سود و منافع شرکت بوده و نیز ورای الزام‌های قانونی است و «خیر اجتماعی» را تقویت می‌کنند. «هاستد و سالازار» نیز بیان می‌کنند که در مسئولیت اجتماعی، شرکت باید به گونه‌ای عمل کند که نه‌تنها منافع سهامداران، بلکه منافع گروه‌های ذی‌نفع در جامعه نیز تامین شود.

نگاه سه بعدی مسئولیت اجتماعی به کسب‌وکارها

مسئولیت اجتماعی معتقد است که دوران نگاه کردن تک‌بعدی به ترازنامه مالی شرکت‌ها که تنها، سود خالص را ملاک موفقیت و اعتبار شرکت در میان رقبا می‌دانستند، گذشته است.

به همین خاطر، مسئولیت اجتماعی، به مقوله کسب و کار و ترازنامه مالی شرکت‌ها، به جای نگاه سنتی، نگاهی سه بعدی دارد. این بدان معناست که، مسئولیت اجتماعی برای اعتبارسنجی شرکت‌ها، سود (PROFIT)، جامعه (PEOPLE) و محیط‌زیست (PLANET) را همزمان در ترازنامه مالی شرکت‌ها و مجموعه رفتارهای اقتصادی بنگاه‌ها، بررسی و لحاظ می‌کند.

سودی با رعایت ملاحظات جامعه و محیط‌زیست

شرکت‌هایی که خود را حامی توسعه پایدار و اخلاق کسب و کار می‌دانند، باید سودی را به مخاطبان خود معرفی کنند که در آن، ملاحظات جامعه و محیط زیست هم رعایت شده باشد. به‌طور مثال اگر سود شرکت بخاطر به کارگیری روش‌های جایگزینی و مصرف کمتر بنزین، گازوئیل، کاغذ و برق، کاهش یافته است، این مقوله در ترازنامه‌ها، قید و به مخاطبان اعلام شود.

نگاه اخلاقی به کسب‌وکار؛ ماحصل نوع تفکر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها

در واقع بحث CSR به طور کلی به این مسئله توجه دارد که چقدر فعالیت های تولیدی یا خدماتی بنگاه‌های اقتصادی، حامی محیط زیست، جامعه، اقتصاد پایدار، حقوق برابر کارگران، حقوق انسان‌ها و حیوانات است.

نگاه اخلاقی به کسب و کار را می توان ماحصل نوع تفکر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در دنیای امروز دانست که به نوعی، پرستیژ شرکت‌ها را در سطوح بین‌المللی تعریف و تبیین می‌کند.

انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی

معمولا شرکت‌های بزرگ چند ملیتی، سالانه گزارش مسئولیت اجتماعی (CSR Annual Report) را منتشر می کنند تا به مخاطبان خود (اعم از سهامداران یا ذی نفعان) اعلام کنند که فعالیت یکسال اخیر آنها، تا چه اندازه محیط‌زیست و استانداردهای زیست محیطی و اجتماعی را حمایت کرده و محصول نهایی آنها، عاملی تخریبی برای آینده بشریت نبوده است.

نیاز به شرکت‌های با اخلاق

مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، مقوله‌ای اخلاقی و اخلاق مدار در کسب و کار است و تلاش می کند تا به جامعه، دید خوبی درباره کلیات فعالیت شرکت ها در مسائل زیست محیطی، رعایت حقوق شهروندان و جامعه و توسعه پایدار بدهد و به همین خاطر، تا کنون هزاران مقاله و کتاب و سخنرانی درباره این حوزه به زبان های مختلف منتشر شده است.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به عبارتی اخلاق شرکت ها (corporate ethics) است. در هر بخشــی از جامعه، اخلاق یکی از مهم ترین معیارها برای بررسی و قضاوت کردن است. به طوری که اگر ورزشکاری اخلاق ورزشی نداشته باشد، هرچند که خوب بازی کند مورد تحسین و تمجید بزرگان و اجتماع قرار نمی گیرد. شاید اریک کانتونا، فوتبالیست فرانسوی را بتوان مثالی برای این موضوع دانست! همین بحث در زمینه تجارت نیز وجود دارد که به آن «مسئولیت اجتماعی شــرکت ها» یا CSR می گوینــد.

CSR در ایران

مقوله مسئولیت اجتماعی در ایران، بحث کاملا تازه ای است و حتی در میان شرکت‌های بازار سرمایه کشور که سهامدار عام هستند نیز، عرصه بسیار خامی است و در ترازنامه‌ها، فعالیت‌های مالی، اقتصادی و فرهنگی آنها به درستی دیده نمی‌شود.

هرچند فعالیت‌های مهمی در جهت اطلاع‌رسانی و شناخت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران، صورت گرفته است (مانند برگزاری چهارمین کنگره مسئولیت اجتماعی با مشارکت اتاق بازرگانی تهران و ایران که نماینده سازمان ملل، بهداشت جهانی و یونسکو نیز در این کنگره حضور داشــتند)، ولی هنوز فاصله زیادی با مسئولیت اجتماعی جهانی داریم و همین موضوع ضرورت پرداختن به مسئولیت اجتماعی را در ایران بیشتر نمود می‌دهد.

تیم تولید محتوای ویکی نیکی در قسمت چهارم از سلسله مقالات «مسئولیت اجتماعی شرکتی و مصادیق موفق آن»، برخی از شرکت‌های موفق در زمینه مسئولیت اجتماعی را معرفی کرده است که در ذیل به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم :

برای اطلاع‌رسانی بیشتر و شناخت مسئولیت اجتماعی، در ایران چهارمین کنگره مسئولیت اجتماعی با مشــارکت اتاق بازرگانی تهران و ایران برگزار شد و نماینده سازمان ملل، بهداشت جهانی و یونسکو در این کنگره حضور داشــتند و کنگره مورد استقبال قرار گرفت.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی چیست؟

مسئولیت‌پذیری اجتماعی یک عمل و رویکردی اخلاقی است که بیان‌گر این است که یک فرد موظف است به نفع جامعه با آدم‌ها و سازمان‌های دیگر کار و همکاری کند. مسئولیت اجتماعی به عنوان چارچوبی اخلاقی شخص را در مشارکت‌های اجتماعی که عمل به آن‌ها در سطح وسیع به منفعت جامعه خواهد بود، متعهد می‌سازد. مسئولیت پذیری اجتماعی به این معناست که فرد به عنوان عضوی از جامعه، مشارکت فعالانه دارد و نسبت به مشکلات و معضلات بی‌تفاوت نبوده و در تغییرات و بهبود شرایط می‌تواند سهیم باشد.

این مشارکت و حضور فعال، از شرکت در پاک‌سازی محیط‌زیست تا کمک نقدی یا شرکت در مراسم‌اجتماعی را شامل می‌شود. مسئولیت اجتماعی وظیفه‌ای است که هر فرد باید برای حفظ تعادل بین اقتصاد و محیط شامل گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم‌ها انجام دهد برای‌ مثال مسئولیت‌پذیری اجتماعی عمل به کاری است که هدف آن اطمینان یافتن از این مسئله است که افراد ساکن در مناطق روستایی دارای بهداشت باشند و به از بین بردن موانع زندگی راحت مانند جاده‌های نامناسب و مشکلات مالی کمک کند. این مسئولیت می‌تواند منفعل باشد، با اجتناب از انجام اقدامات مضر اجتماعی، یا فعال، با انجام فعالیت‌هایی که مستقیماً اهداف اجتماعی را پیش می‌برد. مسئولیت اجتماعی باید بین‌نسلی باشد به این معنا که شرایط نسل‌های بعدی را نیز مدنظر داشته باشد؛ زیرا اقدامات یک نسل عواقبی را برای افراد بعدی به دنبال دارد.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی در چه سطوحی معنا پیدا می‌کند؟

برای فهم بهتر مسئولیت پذیری اجتماعی لازم است بدانیم که این مفهوم مهم که نجات‌دهنده جوامع انسانی است، دارای سه سطح می‌ٰباشد:

سطح اولیه: در این سطح، مسئولیت اجتماعی، به عنوان احساس تعهد و رفتاری نوع‌دوستانه در تک‌تک افراد جامعه نسبت به یک‌دیگر تعریف می‌شود.

سطح میانی: در این سطح، مسئولیت‌پذیری در مواجهه با گروه، اجتماع، سازمان و جمع‌های بزرگ‌تری که فرد عضوی از آن به شمار می‌رود معنا می‌یابد.

سطح کلان: در این سطح، مسئولیت‌پذیری دولت-ملت‌ها نسبت به نظام جهانی مطرح می‌شود.

بشر بدون حضور دیگر انسان‌ها در زندگی‌اش، به جهان هستی قدم نمی‌گذارد، پس از همان ابتدای تولد، زندگی اجتماعی او آغاز می‌شود. به عبارتی انسان اجتماعی برای برطرف کردن نیازهای خود، به تعامل با دیگری می‌پردازد و زندگی مدنی‌اش در رابطه با دیگران معنا و مفهوم می‌یابد. برای آرامش بیشتر در این جهان و برقراری صلح، مسئولیت پذیری اجتماعی شاه‌کلید این تعاملات در هر یک از سطوح یادشده خواهد بود.

زمینه‌های مختلف مسئولیت‌پذیری اجتماعی

افراد جامعه، خانواده‌ها، گروه‌های مردمی، سازمان‌های دولتی و خصوصی، سازمان‌های جامعه مدنی و دولت، همگی می‌توانند با پذیرش و عمل به تعهدات فردی و سازمانی خود کمک شایانی به حفظ کرامت انسانی، برقراری عدالت، کاهش تبعیض، کاهش فقر و آسیب‌های اجتماعی، بهبود وضعیت بهداشت و سلامت روانی و جسمانی، گسترش اخلاق و احترام به هم‌نوع و محیط‌زیست، توسعه پایدار، ایجاد و حفظ صلح، استفاده مطلوب از منابع نمایند.

هرکدام از ما به عنوان یک فرد و یا عضوی از یک گروه و یا سازمان می‌توانیم با انجام اقدامات کوچک در ترقی وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و محیط‌زیستی جامعه‌مان نقش فعال داشته باشیم. این اقدامات کوچک می‌تواند از طریق اقدامات فردی به صورت جمع‌آوری درب بطری جهت تهیه ویلچر برای افراد نیازمند تا ساخت بیمارستان توسط شرکتی خصوصی را شامل شود. وسیع بودن طیف مسئولیت‌پذیری اجتماعی، فرصتی را پدید می‌آورد تا افراد بتوانند دغدغه‌های خود را در مقیاس خرد و کلان دنبال نمایند.

شرکت‌های بزرگ و مسئولیت اجتماعی

وضعیت کنونی دنیای ما به گونه‌ای است که بسیاری از شرکت‌های معتبر و شناخته شده جهان، در سالیان اخیر به مسئولت اجتماعی به عنوان تنها راه ممکن برای ادامه زندگی و تجارت خود می‌نگرند.

برای مثال کمپانی اچ پی که در حوزه تجهیزات الکترونیکی فعالیت می‌کند از پلاستیک‌های بازیافتی برای بخشی از تولیدات خود بهره می‌برد، که این امر می‌تواند علاوه بر پاکسازی محیط‌زیست و فرهنگ‌سازی در کاهش هزینه مواد اولیه آن شرکت نیز تاثیرگذار باشد. این مورد تنها یکی از صدها مثال ممکن در این ارتباط است.

امروزه کارخانه‌های اسباب‌بازی‌سازی بسیار معروفی را می‌توان در سطح این کره خاکی یافت که از منابع گیاهی به عنوان مواد اولیه استفاده می کنند، یا برای مثال در حوزه پوشاک می توان به شرکت آدیداس اشاره کرد که بخشی از مواد اولیه خود را از زباله‌های پلاستیکی رها شده در دریا استفاده می‌کند.

ایراسین