جام جهانی فوتبال؛ در گرمای سوزان قطر، فناوری چگونه به داد کارگران رسید؟

جام جهانی قطر بیست و دومین دوره از سری مسابقات جام جهانی می باشد که برای اولین بار در یک کشور عربی در حال برگذاری است. جام جهانی قطر با حضور 32 تیم مطرح دنیا در تاریخ 29 آبان ماه و با بازی تیم های قطر و اکوادور به صورت رسمی آغاز می شود و تیم ملی ایران در اولین بازی خودش در گروه B در تاریخ 30 آبان باید به مصاف تیم قدرتمند انگلستان برود. حواشی زیادی در پی آغاز جام جهانی قطر بود و یکی از آنها که تاریخ این مسابقات را عقب انداخت بیماری همه گیر کرونا بود که در حار حاظر به وضعیت پایداری رسیده است و نگرانی در این مورد نمی باشد.

نماد غیررسمی تیمی که مسئول پروژه‌های ساخت‌و‌ساز مربوط‌ به جام جهانی ۲۰۲۲ را برعهده دارد، مانکن مردی بدون چهره است که با نام مورف (Morph) شناخته می‌شود. مورف ماسک بالاکلاوا روی صورت و گردن کشیده است و چکمه‌ی کار به پا و لباسی به رنگ نارنجی بسیار روشن به تن دارد. لباس غیرمعمول مورف که یقه و سرآستین و کمربند آبی دارد، جدیدترین سلاح دوحه در نبرد مداوم قطر با گرما به‌حساب می‌آید.

در شهری که دمایش در تابستان معمولاً به فراتر از ۴۸ درجه‌ی سانتی‌گراد با رطوبت ۷۰ درصدی می‌رسد، خنک‌ماندن مزیتی چشمگیر محسوب می‌شود. با افزایش دمای هوا در سراسر دنیا به‌دلیل تغییرات اقلیمی، لباس‌هایی برای حفاظت از کارگران فعال در پروژه‌های ساخت‌و‌ساز جام جهانی ۲۰۲۲ قطر طراحی شده‌اند که احتمالاً سایر کارگران در نقاط دیگر دنیا نیز از آن‌ها استفاده خواهند کرد. طراحی این لباس‌های پیشرفته نتیجه‌ی فرارسیدن جام جهانی ۲۰۲۲ است؛ رویدادی ورزشی که بسیاری از منتقدان بارها برگزاری آن را غیرمنطقی دانستند.

جام جهانی ۲۰۲۲ فوتبال سال‌ها است که درگیر حاشیه شده است

از سال ۲۰۱۰ که فیفا میزبانی مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ را به قطر داد، سازمان‌های حقوق بشر و رسانه‌های خبری روی وضعیت نابه‌سامان دومیلیون نفر نیروی کار مهاجر که در قطر به‌سر می‌برند، متمرکز شده‌اند.

کارگران حاضر در قطر غالباً از جنوب و جنوب‌شرق آسیا و آفریقا به این کشور رفته‌ و موظف‌اند در یکی از اقلیم‌های نامناسب روی کره‌ی زمین مشغول ساخت آسمان‌خراش، جاده، ورزشگاه و خط مترو شوند. این کارگران تجهیزات حفاظتی کمی داشتند؛ به‌همین‌دلیل، به‌شدت آسیب دیدند.

رسانه‌های بین‌المللی و سازمان‌های حقوق کار هرسال نام صدها نفر از کارگران مهاجر زخمی یا کشته‌شده را اعلام می‌کردند. بسیاری از این کارگرانِ بخت‌برگشته به‌دلیل گرمای بیش‌ازحد در سایت‌های ساخت‌و‌ساز در پروژه‌های متنوع سراسر قطر، آسیب دیده یا به کام مرگ فرستاده شده بودند.

کارگر قطری در حال آب خوردن در گرمای جام جهانی

به‌نوشته‌ی مجله‌ی تایم، از یک سو رسانه‌ها وزارت کار قطر را در مرکز توجه قرار داده بودند و از سوی دیگر فشار فیفا برای ممنوع‌کردن تمام کارهای ساخت‌و‌ساز فضای باز در گرم‌ترین زمان روز در طول تابستان، حفاظت از کارگران را افزایش داد.

کمیته‌ی عالی تحویل و میراث، نهاد مسئول برنامه‌ریزی و برگزاری جام جهانی قطر، شرایط را وارد مرحله‌ی جدیدی کرد. این کمیته برای دستیابی به جدیدترین نوآوری‌های تکنولوژیک با هدف خنک‌ماندن کارگران، فراخوان صادر کرد. در همان حین، مقام‌های قطری در گرم‌ترین زمان سال برای اتمام فرایند ساخت ورزشگاه‌ها عجله داشتند.

قطر می‌گوید تنها سه کارگر در پروژه‌های ساخت‌و‌ساز جام جهانی جان خود را از دست داده‌اند

سازمان بین‌المللی کار و کمیته‌ی عالی تحویل و میراث قطر در بیانیه‌‌های رسمی خود گفته‌اند تنها سه کارگر در فرایند ساخت ورزشگاه‌های جام جهانی ۲۰۲۲ جان خود را از دست دادند. این در حالی است که سالانه ده‌ها نفر از کارگران حاضر در قطر هنگام کار در سایت‌های ساخت‌و‌ساز خصوصی که نظارت دقیقی روی آن‌ها وجود ندارد، جانشان را از دست می‌دهند.

مطالعه‌ی جدیدی که نتایج آن در مجله‌ی علمی Communications Earth & Environment منتشر شده است، پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۵۰ امواج مرگ‌بار گرما به پدیده‌ی طبیعی رایج در بسیاری از نقاط دنیا تبدیل خواهد شد. با این اتفاق، کارگرانی که در فضاهای باز مشغول ساخت‌و‌ساز می‌شوند، بیش‌ازپیش در خطر خواهند بود.

قطر به‌عنوان یکی از کشورهای گرم دنیا تا حد زیادی می‌داند که امواج طاقت‌فرسای گرما چگونه‌اند. همین موضوع باعث شده است قطر به نوعی آزمایشگاه بی‌نقص برای آزمودن راهکارهای مربوط‌ به مقابله با گرما تبدیل شود.

ورزشگاه نیمه تمام جام جهانی قطر ۲۰۲۲ فوتبال

محمود قطب، مدیر اجرایی واحد رفاه و حقوق کارِ کارگران در کمیته‌ی عالی تحویل و میراث قطر، می‌گوید هیچ‌یک از محصولات خنک‌کننده‌ی خارجی برای گرمای شدید این کشور جواب‌گو نبود. جلیقه‌های خنک‌کننده‌ای که با کیسه‌های یخ پر شده بودند، وزن بسیار زیادی داشتند و پارچه‌های فناوری‌محوری که برای گرمای کالیفرنیا طراحی شده بودند، در رطوبت زیاد قطر عملکرد مناسبی نداشتند و تجهیزات ورزشی پیشرفته به‌حدی محکم نبودند که بتوان از آن‌ها در سایت‌های ساخت‌و‌ساز استفاده کرد.

قطب می‌گوید: «متوجه شدیم که باید راهکاری نوآورانه ارائه دهیم؛ راهکاری که بتواند با ساخت‌و‌سازِ دشوار در قطر سازگار شود.» محمود قطب در سال ۲۰۱۷ از Techniche، شرکت بریتانیایی فعال در حوزه‌ی ساخت لباس‌های خنک‌کننده، درخواست همکاری کرد تا نوعی راهکار خنک‌کننده‌ی جدید به‌طورویژه برای شرایط قطر طراحی شود. Techniche با همکاری پژوهشگران دانشگاه حمد بن‌خلیفه در قطر، لباس ویژه‌ای تولید کرد که از بخش‌های مختلف تشکیل شده بود و به کارگران امکان می‌داد براساس نیاز خود از سیستم‌های خنک‌کننده‌ی مختلف استفاده کنند.

استفاده از لباس StayQool دمای بدن کارگران را ۶ تا ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد کاهش داد

بخش اصلی لباس پارچه‌ای مشبک به رنگ نارنجی روشن برای دیدن و شناسایی بهتر است که در ساخت آن از موادی با توانایی تغییر فاز استفاده شده است. این مواد می‌توانند گرما را جذب کنند و از بدن دور نگه دارند. نخستین بار ناسا از این سبک طراحی استفاده کرد تا فضانوردان خنک باقی بمانند.

سرآستین،‌ یقه‌، جیب و پوشش مجاور کشاله‌ی ران را که با دقت زیاد طراحی شده‌اند، می‌توان پر از آب کرد تا در نقاطی از بدن که خون کمترین فاصله‌ی ممکن را با سطح پوست دارد، خنک شوند. بخش‌های آبی‌رنگ لباس مورف دقیقاً همان جاهای استراتژیک برای خنک‌کردن بدن هستند.

Techniche تاکنون چهار نسل از این لباس پیشرفته موسوم به StayQool را تولید کرده است که هریک از آن‌ها بهینه‌تر از نسل قبل است. ۵۵٬۰۰۰ دست از این لباس در بین کارگران پروژه‌های ساخت‌و‌ساز جام جهانی قطر توزیع شد و تحقیقات اولیه نشان داد که استفاده از این لباس باعث شده است دمای سطح پوست کارگران ۶ تا ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد افت کند.

خوشحالی کارگران قطری با لباس مخصوص StayQool

جیمز راسل، مدیرعامل واحد اروپا و خاورمیانه و استرالیای شرکت Techniche، می‌گوید StayQool در وهله‌ی اول با این هدف طراحی شده است که کارگران در دماهای زیاد حس راحتی بیشتری داشته باشند. به‌گفته‌ی راسل، این لباس با هدف افزایش ساعات کار طراحی نشده است. کارگران برای جلوگیری از تنش گرمایی در محیط‌هایی با دمای بسیار زیاد، همچنان لازم است به‌طورمرتب استراحت کنند و در اغلب مواقع آب بنوشند و تاحدممکن خودشان را در سایه نگه دارند.

کارگران فضای باز در قطر صرف‌نظر از لباسی که بر تن دارند، موظف‌اند به‌محض عبور دمای هوا از شاخص دمای حباب مرطوب (۳۲٫۱ درجه‌ی سانتی‌گراد) وسایل خود را زمین بگذارند و کار را متوقف کنند. این شاخص گرما و رطوبت و تشعشعات خورشیدی را برای ارزیابی بهتر آثار آن‌ها بر بدن انسان کنارهم قرار می‌دهد. کارگران قطر صرفاً زمانی می‌توانند به کار خود ادامه دهند که دما به زیر شاخص دمای حباب مرطوب برسد؛ البته به‌شرطی‌که ممنوعیت کار روزانه در تابستان اعمال نشده باشد.

کارگران خارجی نیز در آینده لباس StayQool را دریافت خواهند کرد

تمیم لوث العابد، مدیر پروژه‌ی ورزشگاه لوسیل، میزبان بازی فینال جام جهانی می‌گوید: «لباس‌ StayQool درمانی معجزه‌آسا نیست؛ بلکه ابزاری برای راحتی محسوب می‌شود. اگر نجار یا برق‌کار هستید و حین کار از گرمای هوا اذیت می‌شوید، داشتن چنین لباس‌هایی به شما کمک می‌کند چند دقیقه طولانی‌تر به کار خود ادامه دهید.» او هربار که به سایت‌های ساخت‌و‌ساز مراجعه می‌کند، لباس StayQool را می‌پوشد: «این لباس‌ها واقعاً تفاوت ایجاد می‌کنند.»

جام جهانی ۲۰۲۲ فوتبال؛ قطر چگونه ورزشگاه‌ها را خنک می‌کند؟

کارگران خارج از قطر به‌ این زودی‌ها نمی‌توانند به لباس مورف دسترسی پیدا کنند. این لباس‌ هنوز باید اصلاحاتی به خود ببیند تا عملکردش بهینه‌تر و بهتر شود. هدف نهایی از ساخت StayQool، داشتن لباسی است که بتواند با حسگرهایی اختصاصی، روی ضربان قلب و دمای بدن و سطح اکسیژن نظارت کند. به‌لطف این قابلیت‌ها می‌توان کارگران را قبل از اینکه دچار تنش گرمایی شوند، به مراکز درمانی منتقل کرد و خطرهای ناشی از آن را کاهش داد.

درحال‌حاضر، قطر چند نمونه‌ی پیش‌تولید از لباس جدید را ساخته و گفته است که مدلی از StayQool با حسگرهای متنوع تابستان سال آینده از راه می‌رسد. به‌دنبال تجربه‌ی گرمای بی‌سابقه در تابستان اخیر، درخواست از شرکت Techniche برای تولید لباس‌های خنک‌کننده به‌شدت افزایش پیدا کرده است. جیمز راسل می‌گوید: «شرکت‌هایی با نیروی کار بسیار زیاد خواستار راهکاری برای مقابله با تنش گرمایی هستند. لباس‌های خنک‌کننده خیلی زود به صنعتی بسیار بزرگ تبدیل خواهند شد.»