خبر مهم وزیر ارتباطات در باره فیلترینگ | فیلترینگ واتس آپ و اینستاگرام تا کی ادامه دارد؟

فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام در ایران همزمان با چهارمین هفته اعتراض‌های سراسری ادامه دارد و با وجود وارد آوردن خسارت‌های قابل توجه به کسب و کارها، به گفته وزیر ارتباطات ایران به دلیل شناسایی نقش « سازمان‌دهی اغتشاش‌ها از سوی آنها» توسط «مراجع ذیصلاح» تا مدت نامعلومی ادامه دارد.  براساس برآورد صورت گرفته از سوی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران درباره تأثیر ادامه این محدودیت‌ها بر ترکیب فروش از دست‌رفته و هزینه اضافه شده کسب‌وکارها، روزانه حداقل ۵۰ میلیون‌تومان و حداکثر بیش از ۵۰۰ میلیون تومان به کسب و کارها در ایران خسارت وارد می‌شود. آیا انتشار این ارقام می‌تواند مانع از ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام شود؟ یا این که با ادامه فیلترینگ آنها همچون تلگرام، ایرانی‌ها به سراغ پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی خواهند رفت؟

وزیر ارتباطات گفت: محدودیت های اخیر با دستور نهادهای امنیتی اعمال شده بود. پیام رسانهایی که در آشوب ها نقش داشتند بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری در کشور نیستند و ممکن است تصمیمات دیگری هم برای آنها گرفته شود.

نتیجه فیلترینگ تلگرام چه شد؟

پیام‌رسان تلگرام در شرایطی اردیبهشت ۱۳۹۷ در ایران فیلتر شد که نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌داد که نزدیک به ۶۰ درصد افراد ساکن در مناطق شهری و روستایی این کشور که از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، کاربر این پیام‌رسان هستند. آن زمان، اینستاگرام با حدود ۱۸ درصد و واتس‌اپ با نزدیک به ۱۲ درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. 

اما نتایج تازه‌ترین نظرسنجی ایسپا که در خرداد گذشته منتشر شده، حاکیست که ۷۸.۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی تلفنی، حداقل از یک رسانه اجتماعی یا پیام‌رسان استفاده می‌کنند ولی واتس‌اپ با جلب ۷۱.۱ درصد از آنها صدرنشین شده و اینستاگرام نیز با مسب محبوبیت ۴۹.۴ درصدی در رتبه دوم قرار گرفته است. تلگرام در پی اجرای سیاست فیلترینگ با ۳۱.۶ درصد به جایگاه سوم سقوط کرده است. 

اما روبیکا به عنوان پرکاربردترین اپلیکیشن ایرانی که در رتبه چهارم قرار گرفته تنها از سوی ۵.۷ درصد از استفاده کنندگان از شبکه‌های اجتماعی انتخاب شده است. 

بر پایه نتایج این نظرسنجی، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایرانی از جمله روبیکا، ایتا (۴.۶ درصد)، سروش (۳.۶ درصد)، بله (۲.۲ درصد) و آی‌گپ (۱.۸ درصد) در مجموع کاربران کمی دارد و همچنان اکثریت بالای آنها ترجیح داده‌اند که از محصولات خارجی استفاده کنند. 

چرا ایرانی‌ها سراغ پیام‌رسان‌های داخلی نمی‌روند؟

با وجود هزینه‌کرد بودجه‌های میلیاردی، تبلیغات و افزایش محدودیت‌ها علیه پیام‌رسان‌های خارجی، اکثریت بالایی از مردم ایران همچنان تمایلی به استفاده از پیام‌رسان‌های و شبکه‌های اجتماعی بومی ندارند. کارشناسان یکی از دلایل این رویکرد عمومی را بی‌اعتمادی بالا به محصولات ایرانی و نگرانی از سلب حریم شخصی و سوء استفاده از اطلاعات‌ مهم فردی از سوی آنها می‌دانند. همچنین به باور بسیاری محصولات بومی همچنان از ظرفیت‌های فنی پایینی در تامین نیازمندی‌های آنها و ضوابط و محدودیت‌های بالایی برای فعالیت برخوردارند.

با ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام چه اتفاقی می‌افتد؟

با در نظر گرفتن تجربه فیلترینگ تلگرام می‌توان پیش‌بینی کرد که در صورت ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام، کاربران وفادار آنها با سختی چند برابری و از طریق دستیابی به وی‌پی ان‌ها و ابزارهای دور زدن فیلترینگ،همچنان در این پلتفرم‌ها  فعالیت خواهند کرد. البته به احتمال زیاد، هر دو ریزش کاربر مواجه خواهند شد و در مقابل سهم بسیار کمی به محصولات مشابه داخلی خواهد رسید و بخش بیشتری به سراغ شناسایی پلتفرم‌های مشابه خارجی که هنوز مشمول فیلترینگ نشده‌اند، خواهند رفت. 

همچنین با توجه به این که بخشی از شهروندان ایرانی نیز که به دلیل موقعیت شغلی به اینترنت وی پی ان دار دسترسی دارند، ترجیح خواهند داد تا حساب کاربری خود در پلتفرم‌های فیلتر شده را حفظ کنند. 

چنان که بررسی‌های انجام شده از سوی مرکز پژوهشی بتا نشان می‌دهد با وجود اجرای فیلترینگ، انتشار حجم محتوای تولید شده در سه پلتفرم تلگرام، اینستاگرام و توییتر درباره اعتراض‌ها کاهش محسوسی پیدا نکرده و فقط موجب کاهش دیده شدن آنها شده که این اتفاق نیز متاثر از قطعی‌ و اختلال طولانی مدت اینترنت بوده است. بنابراین احتمال دارد که با افزایش دوباره دسترسی عمومی به اینترنت، میزان بازدید از محتوای منتشر شده در این پلتفرم‌های فیلتر شده به سطح پیشین نزدیک شود. 

ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام ممکن است؟

همزمان با آغاز فیلترینگ تلگرام نیز اخباری در مورد تعطیلی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار شغل اینترنتی که بر بستر این پیام‌رسان فعال شده بودند، منتشر شد. حتی نایب رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس ایران از وارد شدن زیان ۴۳۰ هزار میلیاردی فیلترینگ تلگرام به مردم خبر داد. با این حال، معاون دادستان کل ایران آب پاکی را بر روی دست همه ریخت و اعلام کرد که تلگرام هرگز رفع فیلتر نخواهد شد. 

بنابراین با وجود اعلام برآوردهایی از خسارت‌های فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام، این دو پلتفرم نیز مطابق اظهارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران همچنان می‌تواند به دلیل تصمیم‌گیری نهادهای امنیتی و بدون در نظرداشت عوامل اقتصادی و اجتماعی همچنان فیلتر باقی بماند. چنان که عیسی زارع پور هفته گذشته گفت: «من به عنوان کارشناس پیشنهاد می‌کنم برای کسب و کارها روی محیطی که مطابق قانون جمهوری اسلامی نیست سرمایه‌گذاری نکنند، حتی اگر این پلتفرم‌ها مجدد شروع به کار کنند. می‌بینید همیشه در هر بزنگاهی مسئولیت‌های بین‌المللی را رعایت نمی‌کنند و ممکن است با محدودیت‌هایی روبرو شوند.» 

او همچنین خسارت‌های وارد شده به کسب و کارها را متوجه کسانی دانسته که به تعبیر او «آشوب‌ها را به وجود آورده‌اند.» آقای زارع پور همچنین به صاحبان کسب و کار توصیه کرده که از پلتفرم‌های ایرانی استفاده کنند. 

بنابراین بر پایه تجربه موجود از فیلترینگ تلگرام، به احتمال زیاد، افزون بر بسیاری از کاربران عادی، فعالیت رسمی بسیاری از نهادهای رسمی و کارگزاران جمهوری اسلامی نیز همچنان در واتس‌اپ و اینستاگرام ادامه خواهد یافت ولی محدودیت‌های اعمال شده در مورد آنها می‌تواند دائمی باشد.