ماجرای زلزله 8 ریشتری در ایران در اردیبهشت 1402

پیشگوی زلزله که پیش‌تر زمین‌لرزه ۷/۸ ریشتری ترکیه را پیش‌بینی کرده بود، نسبت به وقوع زلزله‌ای قدرتمند در ایران بین روزهای ۲۹ تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۳ (۹ و ۱۰ اردیبهشت) هشدار داد.

چند روزی است که اخبار و شایعاتی درباره پیش‌بینی زلزله شدید در ایران از سوی فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، ‌ستاره‌شناس و زلزله‌شناس مشهور هلندی مطرح شده است.

فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، ‌ستاره‌شناس و زلزله‌شناس مشهور هلندی که خود را وابسته یا عضو یک موسسه تحقیقاتی واقع در هلند در زمینه ارتباط هندسه میدانی (ارتباط اجرام آسمانی با تحرکات لرزه‌ای در زمین) معرفی کرده، مدعی شده است که «در اثر تغییرات اساسی در این مناطق (قسمت‌های صورتی‌رنگ روی شکل) انتظار می رود زلزله‌ای با بزرگای حدود ۶ تا ۷ در روزهای ۲۹ و ۳۰ آوریل (۹ و ۱۰ اردیبهشت جاری) پهنه زاگرس کشور ایران را هم شامل شود».

این ستاره‌شناس هلندی البته سه روز قبل از زلزله اخیر ترکیه در توئیتی در روز سوم فوریه (جمعه، ۱۴ بهمن) نوشته بود: دیر یا زود این منطقه (جنوب، مرکز ترکیه، اردن، سوریه یا لبنان) محل وقوع زلزله‌ای با بزرگای حدود ۷.۵ ریشتر خواهد بود.

پیش‌بینی زلزله قدرتمند در ایران توسط فرانک هوگربیتس، زلزله‌شناس مشهور هلندی

توئیت تازه فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، زلزله‌شناس هلندی و پیشگوی زلزله که ادعا می‌کند می‌تواند زلزله را پیشگویی کند، از صفحات مجازی پرمخاطب فارسی سردرآورد تا موجب نگرانی عده بیشتری شود.

«فرانک هوگربیتس»، محقق هلندی که پیش‌تر زمین لرزه ۷/۸ ریشتری ترکیه را پیش‌بینی کرده بود، نسبت به وقوع زلزله‌ای قدرتمند در ایران بین روزهای ۲۹ تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۳ (۹ و ۱۰ اردیبهشت) هشدار داد.«هوگربیتس» قدرت این زلزله را ۶ تا ۷ ریشتر تخمین زده است.با این وجود که پیش‌بینی این محقق درباره زلزله ترکیه به واقعیت پیوسته است اما تعداد زیادی از پیش‌بینی‌های او هیچ‌گاه رنگ واقعیت نگرفته‌اند.

ادمین‌های چنین صفحاتی در صورتی که اطلاعات صحیح داشتند و برایشان افزایش دنبال‌کنندهریال بر اطلاع‌رسانی صحیح اولویت نداشت، می‌توانستند زیر همین خبر بنویسند:

پیشگویی‌های متعدد این شخص از جمله پیشگویی چند هفته قبلش درباره ایران وقوع پیدا نکرد.

اینکه می‌گویند زلزله ترکیه را پیش‌بینی کرده بود  واقعیت ندارد!

او تاکنون یک پیشگویی درست هم نداشته و اگر از بین انبوهی، ادعای پیشگویی زلزله، یک یا چند بارش هم درست باشد به آن، پیشگویی نمی‌گویند!مانند ۲ بار حدس زدن تاس در ۳۰۰ بار تاس ریختن!اینها را که ننوشته‌اند، او را «پروفسور» و «دانشمند» هم نامیده‌اند!خودش که خود را پروفسور و دانشمند ننامیده، اما می‌گوید پژوهشگر استپژوهشگر کجا؟ در شرکت خودش! او تحصیل یا فعالیت علمی در رشته‌های مرتبط با زلزله هم ندارد.

پاسخ یک زلزله‌شناس به ادعای وقوع زلزله در ایران

فریبرز ناطقی الهی، زلزله شناس در یادداشتی به ادعای ستاره شناس هلندی مبنی بر اینکه زلزله‌ای در مناطق غربی ایران در پیش است، پاسخ داد.

فریبرز ناطق الهی می‌نویسد: «ستاره‌شناس و منجم هلندی که بنا به گفته خودش با مطالعه رفتار ستاره‌ها و کائنات، تخمینی از زمان و مکان برای رخداد زلزله‌های سطح زمین می‌دهد، دوباره متنی را منتشر کرده که باعث تشویش اذهان مردم شده است. ناگفته نماند چند روز قبل از زلزله مهیب ترکیه این شخص متنی در سایت خود نوشت که البته باید دقت شود در این جمله: *زود* یا *دیر* در این منطقه (ترکیه) زلزله بزرگی رخ خواهد داد همان چیزی که عموم زلزله شناس ها برای منطقه اعلام کرده بودند البته نه در قالب «زود یا دیر » در قالب یک دوره بازگشت زمانی!!! و البته زود تیرش به هدف خورد. البته هیچ تحلیل یا روشی برای کار خود ارایه نکرد و چندین بار دیگر هم برای مناطق مختلف اظهار نظر کرد که خوشبختانه همه مردود از آب در آمد.

حال نوشته اخیر این منجم جوان و تازه به‌دوران‌رسیده: «در اثر تغییرات اساسی در این مناطق (روی شکل) زلزله بزرگی در حدود ۶ الی ۷ در روزهای ۲۹ و ۳۰ آوریل انتظار می رود که پهنه زاگرس کشور ایران را هم شامل می شود!»

در قدم اول ایشان بیان نکرده اند که این «تغییرات*» (‌fluctuations*) در حقیقت چه هستند و کدام پارامترها را شامل می باشند در ضمن مثل سابق بیان کرده اند مطالعاتم را به ریز توضیح خواهم داد که هیچ وقت این مستندات از ایشان تا به امروز ارائه نشده است.

سندیت این نوع گفتار همان قدر اعتبار دارد که فردی عیر متخصص در زلزله بگوید من می‌دانم زلزله‌ای برای تهران با بزرگی مثلا ۷ در سه روز آینده خواهد آمد؟ بدون تعریف تغییرات و پارامترهای مربوطه و بدون تخصص، حال شد زهی سعادت، نشد مثل چند ده زلزله دیگر که این فرد برای خوزستان و دیگر مناطق دنیا اعلام کرد و نشد؟ تا این شخص مطالعات خود را مکتوب با دلیل و بر پایه علوم متداول برای قصاوت در مجامع علمی این فن ارایه نکند عملا مثل همین حالا فاقد اعتبار حتی بحث درباره فعالیت های این شخص است و باید متوجه بود که یک حدس درست آنهم با بیانی زیرکانه در میان صدها یا بیشتر حدس غلط ایشان اصلا چقدر اعتبار می تواند داشته باشد؟

البته ناگفته نماند، دو منطقه‌ای که ایشان مشخص کرده‌اند، بنده هم سال پیش در دو موقعیت زمانی مختلف این دو زون را برای زلزله های بزرگ که در مسیر ما و کشور ما قرار گرفته‌اند و شکی ندارم که امسال و سال‌های نزدیک آینده بحرانی خواهد بود، مشخص کرده بودم و چقدر شباهت به مطالعات سال قبل بنده دارند شاید هم ایده از همانجا شروع شده است.

در بک کلام زلزله‌ها جزو لاینفک قسمت‌هایی از کره زمین و برای سالم ماندن آن نیاز هستند؛ پس لذا رخ خواهند داد. علم امروز شناخت بسیار خوبی از مکان آنها دارد و در خصوص زمان رخداد، مطالعات هنوز کامل نیست و هیچ فردی در دنیا امکان تخمین زمانی آن را تا این لحظه، شاید هزاران سال دیگر هم نداشته و نخواهد داشت. بعد از مشخص کردن مناطق زلزله خیر با مطالعات آماری و احتمالاتی دوره‌های زمانی نسبتا خوبی مثلا در یک بازه رمانی چند ساله با علم امروز می‌توان تخمین حدودی اعلام کرد. هر ادعای دیگری علم نیست.»

پیش‌بینی زلزله در ایران ممکن است؟

چند روز پس از زلزله ترکیه، «مهدی زارع» عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در مورد پیش‌بینی زلزله ترکیه از سوی فرانک هوگربیتس گفت: این فرد که از نظر علمی هم خیلی شناخته شده نیست پیش‌بینی کرده که درست است، ولی نمی‌دانیم از نظر علمی هم دلیلی داشته یا خیر، حداقل در توییتی که زده دلیل علمی برای این امر ارائه نکرده است.

زارع این را هم گفته بود که فرانک هوگربیتس (Frank Hoogerbeets)، محقق هلندی ظاهراً زمین‌لرزه ششم فوریه (۱۷ بهمن) را سوم فوریه ۲۰۲۳ پیش‌بینی کرده بود. او نوشته بود دیر یا زود یک زلزله با بزرگای حدود ۷.۵ در این منطقه (جنوب مرکزی ترکیه، اردن، سوریه، لبنان) رخ خواهد داد. موسسه‌ای که وی در آن تحقیق می‌کند، به عنوان یک موسسه تحقیقاتی برای نظارت بر هندسه بین اجرام آسمانی مرتبط با فعالیت‌های لرزه‌ای، در توئیتر توصیف شده است.

زارع همچنین گفته بود که به هر حال روش او نامشخص است و اینکه کار او را بر پایه روش علمی یا شبه‌علمی بنامیم هنوز زود است. ولی قدر مسلم در مورد زلزله ترکیه پیش بینی او صرف‌نظر از روش، با شانس همراه شده و در این مورد درست جواب داده است.

با این تفاسیر اذهان عموم جامعه به‌ویژه در فضای مجازی به شدت به این موضوع مشغول شده است که آیا امکان پیش بینی وقوع زلزله وجود دارد و آیا پیش بینی هوگربیتس مبنی بر وقوع زمین لرزه شدید در منطقه زاگرس ایران در روزهای ۹ تا ۱۰ اردیبهشت جاری اتفاق خواهد افتاد یا خیر. این مسئله را با دکتر اسماعیل بایرام نژاد رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در میان گذاشتیم.

بایرام نژاد با بیان اینکه، از نظر علم زلزله شناسی درحال حاضر پیش بینی دقیق زمین لرزه امکان پذیر نیست، افزود: این یعنی نمی شود ادعا کرد که در چه پنجره زمانی، مکانی و بازه بزرگی می توان زمین لرزه را پیش بینی کرد.

وی افزود: یک زمانی ممکن است ادعا شود که در یک سال آینده در آسیا زمین لرزه ای با بزرگی سه تا هفت رخ خواهد داد اما این پیش بینی محسوب نمی شود چراکه به شکل قطعی هر از گاهی در سال مناطقی از قاره های مختلف دچار این زمین لرزه‌ها می‌شوند و احتمال اینکه این پیش‌بینی محقق شود، بسیار زیاد است.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ادامه داد: هنگامی که بر اساس امکانات موجود پنجره های زمانی، مکانی و بزرگی زلزله دقیق‌تر از سوی فرد یا سازمانی پیش‌بینی شود که به عنوان مثال در عرض یک ماه آینده در ایران زمین‌لرزه‌ای به بزرگای شش تا هفت رخ دهد، از نظر علم زلزله‌شناسی این ادعا پذیرفتنی نیست.

او در عین حال گفت: اینکه برخی برای پیش‌بینی زلزله به علوم دیگر از جمله ستاره شناسی و نجوم استناد می‌کنند، بنده از آن اطلاعی ندارم اما از نظر علم زلزله‌شناسی، پیش‌بینی زلزله به این صورت امکان پذیر نیست.

بایرام نژاد همچنین بیان کرد: البته گاهی اوقات ممکن است از تعداد زیادی پیش بینی افراد یکی دو تا هم حادث شود و خیلی نزدیک به آن پیش بینی در آید و باعث شهرت این افراد بخصوص در فضای مجازی شود.

وی تاکید کرد: اینکه گفته شود در زاگرس در چند روز آینده زمین لرزه ای رخ خواهد داد به طور حتم این پیش بینی محسوب نمی شود، چراکه ما در زاگرس جدا از بزرگای لرزه ای هر روز شاهد زمین لرزه هستیم.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تاکید کرد: ازآنجا که تشخیص آنومالی‌های لرزه‌ای یا فعالیت های لرزه ای به‌دلیل ساختار پیچیده زمین و عدم شناخت کامل سازوکار وقوع زلزله، دشوار است حتی اگر ادعایی شود که دقیقا در یک منطقه و با چه بزرگی و چه زمانی زلزله رخ خواهد داد از نظر علم زلزله شناسی در هیچ جای دنیا پذیرفتنی نیست.

او با اشاره به بررسی روزانه آنومالی لرزه‌ای یعنی فعالیت های لرزه ای غیرطبیعی یک منطقه توسط کارشناسان مربوطه جدا از لرزه های طبیعی خرد و درشت که در برخی از مناطق به صورت روزانه رخ می‌دهد، افزود: اگر متوجه شویم که فعالیت های لرزه ای منطقه ای بیش از حد شده باشد ما خودمان بصورت اتوماتیک با بررسی انجام شده نسبت به ارائه هشدارهای لازم اقدام خواهیم کرد. اما آنومالی لرزه ای را دراین چند روز در هیچ جای ایران مشاهده نکرده ایم.

بایرام‌نژاد گفت: ما مرتب و طی شبانه روز توسط دستگاه های مرتبط لرزه ها را پایش می کنیم و از تمام زمین لرزه ها و خرد لرزه هایی که قابل ثبت باشد غافل نمی شویم، افزود: هر لحظه از شبانه روز آنها بررسی شده و اگر سابقه غیرطبیعی از نظر سابقه لرزه خیزی منطقه مشاهده کنیم بلافاصله هشدار آمادگی به مسوولان مرتبط اعلام می کنیم.

او ادامه داد: البته این هم به معنای پیش بینی زلزله نیست چراکه ممکن است فعالیت های لرزه ای غیرطبیعی هم مشاهده شود اما هیچ اتفاقی هم نیافتد، لذا در حال حاضر نیز هیچ اتفاقی نیافتاده و همه چیز طبیعی است و از نظر علم زلزله شناسی چنین پیش بینی هایی ارزش علمی ندارد.

بایرام‌نژاد با اشاره به اینکه، طبق آمار موجود ماهانه بیش از یک زلزله با بزرگای پنج، هر دو سه سال یک زلزله با بزرگای شش و هر ۷ تا ۸ سال زمین لرزه ای به بزرگای هفت ریشتر را در ایران شاهد هستیم، افزود: اینها دیگر نیازی به پیش بینی ندارد، اینها را تجربه کردیم و پیش بینی محسوب نمی شود.

رییس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که بسیاری از ساختمان ها در برخی شهرها روی گسل ها احداث شده است آیا حرکات این گسل ها مطالعه می شوند نیز گفت: مسئله ما ثبت لرزه‌ها است و هرلحظه اتفاق لرزه ای بیافتد ما این را ثبت و آنالیز کرده و گزارش می کنیم و اطلاعات آن نیز در سایت مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران اطلاع رسانی و بارگزاری می شود.

وی همچنین گفت: خوشبختانه یا متاسفانه استان تهران از فعالیت های لرزه ای کمی برخوردار است، اما برخی مناطق مثل زاگرس شمال غرب، جنوب خراسان و کرمان مرتب فعال است و همه این لرزه‌ها به‌خصوص در منطقه تهران، حتی لرزش‌های بسیار کوچک ثبت و گزارش می‌شود. یعنی هیچ اتفاق لرزه‌ای نیست که دستگاه‌های ما نتواند آنها را ثبت کند.

بایرام‌نژاد با اشاره به اینکه، ایران در یک منطقه زلزله‌خیز واقع شده است و باید بر ساخت‌و‌ساز ساختمان‌ها نظارت دقیق شود، افزود: اگر این مهم محقق شود، در این صورت هیچ نگرانی نخواهیم داشت. اما اگر نظارت کامل نباشد ممکن است حتی بدون زلزله هم ساختمانی ریزش کند؛ مثل برخی حوادث که گاها در کشور شاهد آن هستیم.